Skáldlaun

Skáldlaun

Blöðin hafa öðru hvoru fiutt ákúrur til þingsins fyrir það, að það hefir veitt Þorsteini Erlingssyni og Jóni Ólafssyni lítilsháttar fjárstyrk í viðurkenningarskyni fyrir starf þeirra í þarfir ísl. bókmenta. Raddir þessar hafa komið utan af landinu í fréttabréfum og er víst ætlazt til, að þær séu skoðaðar sem almenningsraddir. Það er að vísu vítalaust, þótt blöðin flytji þessar raddir, fyrst þær eru til. En það er sorglegt, að þeir menn, sem hugsa og rita um Iandsins gagn og nauðsynjar, skuli hafa svo þröngan sjóndeildarhring, að þeir telja öllu því fé kastað á glæ, sem varið er til bókmenta þjóðarinnar. Það er auðvitað mál, að landssjóðurinn verður fyrst og fremst að styrkja atvinnu- vegi landsins. — En þó þeir menn kunni að vera til, sem álíta, að hann eigi ekki að styrkja aðrar andlegar framkvæmdir en þær, sem heyra undir kirkju og kenslu- mál, þá er ég sannfærður um, að hann verður líka að hlúa að bókmentum þjóð- ar vorrar, ef þær eiga að blómgast og þrífast, og sá tfmi mun koma, að hann gerir það. Það þarf ekki minstu tegund spásagn- argáfu til þess að fullyrða þetta og stað- hæfa, — ekki nema agnar-ögn af skyn- semi og þekkingu. Það er sem sé að eins am tvo vegí að ræða, hér hjá oss, annaðhvort: svo sem engar bökmentir, eða þá: styrktar af lands fé. Orsökin er þessi: Sökum kaupenda- fæðar geta svo sem engar bókmentir þrif- izt hér eða staðizt af eigin ramleik. Það er svo gott að vita, að framleiðend- ur bókmentanna eru menn, sem þurfa að lifa, þurfa að éta og drekka, klœðast og og hafa húsaskjól. Og þeir þurfa meira: Innri maður þeirra, eða sáliu, þarf líka sinn skerf. Ofninn verður að hafa elds- neyti, ef hann á að hita út frá sér. Eins er um íithöfundinn. Hann þarf að taka við miklu, ná í mikið, til þess að geta gefið mikið frá sér aftur. Auk þess eru rithöfnndar vanalega einhleypir menn og takmarkaðir í flestum greinum, nema ein- hverri ákveðinni. Af þessu leiðir það, að þeir geta ekki lifað á þeim atvinnugrein- um, sem þorri manna stundar og lifir af. Þeir eru ekki færir um að hafa mörg járn i sama eldinum. Þegar þeir lenda svo í klípunni og brenna öll járnin, brenna þeir sjálfa sig lika á höndunum og stund- um smiðjuna með öllu saman. Með öðrum orðum: þeir ganga sjálfir til þurðar ásamt hugmyndum sínum og öllu verkefni sinu. Verkin sýna merkin hérálandi: Hvers- vegna eru fiest ísl. skáld „pessimistar" — þ. e. bölþrungin í kvæðum sínum? Harð- drægni Iands vors og óblíða náttúrunnar eiga sjálfsagt sinn hlut í þessu. En fá- tækt sjálfra þeirra og skókreppa sú, sem hefur krept að fótum þeirra, er eðlilega aðalorsökin. Hvaða sanngirni og vit er í því athæfi, að svelta listamenn þjóðarinnar, svo að „á þeim sjái" eins og Bólu-Hjálmar? Er ekki kominn tími til þess, að hætta að krossfesta þann, sem lýðurinn hnígur að og hlustar á, en ala landeyður og leti- maga? Ber það vott um þjóðfélagsþroska, að ala landeyðuna og opna fyrir henni pyngju félagsskipunarinnar, en synja konungum hugmyndanna daglegs brauðs, þegar þá skortir það? Eða er það skoðun almenuings, að eng- ir rithöfundar né skáld ættu að vera til? Vill þjóðin ekkl vera talin meðal siðaðra þjóða? Veit hún ekki, að þess vegna erum vér íslendingar taldir siðaðir menn, að hér hafa verið sagnaritarar og skáld? Ef vér hefðum engar bókmentir átt, myndum vér vera taldir með eskimóum. Þingið gerði sér það til vanvirðu hérna um árið, að synja Gesti Pálssyni um lítils- háttar skáídetyrk. Þá voru hæfileikar hans ekki viðurkendir alment. En nú er orðstýr hans floginn suður að Alpafjöllum og austur að Rússlandi. Vér höfum engin ráð á því, að vekja eftirtekt á okkur með verknaðarfram- kvæmdum, herbrestum eða höfðatölunni einni saman. Annaðhvort verðum vér að gera það með pennanum, eða láta það al- veg ógert. Einhver bréfriti í „Þjóðólfi" gat þess í vetur í sambandi við fjárveitinguna til J. Ó., að gömlu saguaritararnir hefðu ekki betlað tii landssjóðs eða notið styrks af alþjóðarfé. — Þeir báðu ekki um styrk; en þeir nutu samt góðs af fé almennings. Það er víst, að sagnaritararnir voru múnk- ar. En múnkar allir höfðu uppeldi sitt og framfærslu af opinberum þjóðareignum. Og alveg er óhætt að fullyrða það, að ef þeir hefðu ekki notið þessara hlunn- inda, myndu fornsögur vorar vera óritaðar enn í dag, steingleymdar og grafnar — eða efni þeirra réttara sagt — undir rúst- um, sem aldrei hefðu orðið rofnar að ei- lífu. Vér höfum þvl dæmin fyrir oss degin- um Ijósari, dæmi þess, að rithöfundastyrk- ur ber sýnilegan ávözt. Eins og nú er högum háttað hér á landi, er enginn maður matvinnungur, auk heldur meira, sem fæst við ritstörf, að blaðastjórum einum undanteknum. Það verður heldur ekki sagt með sanni að þingið hafí ausið fé landsins i ritstarfa- menn. Landssjóður er ekki févana fyrir þá sök. Þess hefur verið getið einhvern tíma, að hálfgerður fátækrastyrks-svipur væri á „skáldlaunum" þeim, sem einstökum mönn- um hefur verið veittur, og hefur sumum fundizt, sem þiggjendurnir væru lítilsvirtir með slíkri náð. Mér finst það vera að deila um skegg k8isarans að taka þannig í málið. Aðalatriðið er þetta: að rétta hverjum sem er þá hjálparhönd, sem hon- um er gagnlegust. Svöngum manni og klæð- litlum verður ekki betra gert, en miðla hon- um þeim hlutum, sem hann vanhagar mest um: fæði og klæði. Og ef maðurinn sveltur, eða frýs til bana, þá getur hann þó ekki iðkað list sína eða notið hæfileíkanna. Mér kemur í hug, það sem Carlyle segir einhversstaðar: „Ég heyri sagt, að frelsi sé guðdóm- legur hlutur. En ef frelsið verður að frelsi, til þess að svelta til bana, þá er það ekki lengur guðdóm- legt." Það er þetta frelsi, sem ísl. þjóðin vill veita rithöfandum sínum og skáldum og hefur veitt þeim. „Ljótt er ef satt er, en satt mun þó vera", sagði maðurinn, þegar hann heyrði lögmálshótanir meistara Jóns. Enn þá er eitt ótalið, sem hefur mikla þýðingu í þessu máli: Þáttur sá, sem bókmentir þjóðanna hafa átt og eiga í því að hefja menninguna — sjálfa atvinnu- vegiua. Góðir atvinnuvegir og velmegun hefja bókmentirnar, og bókmentirnir hefja þau. Reynsla annara þjóða sýnir þetta áþreif- anlega og er það viðurkent hvervetna um siðnð lönd, nema hér á landi. Palleg kvæði lypta huganum og létta hann. Heilbrigðin er förunautur gleðinn- ar og framkvæmdirnar eru dætur heil- brigðinnar. — Góðar sögur sýna lesti og kosti manr.a og þjóða, kenna að varast brestina, en keppas eftír góða hlutakift- inu. Leikritin sýna daglegt líf með Ijós- um litum — sýna atbnrðina með holdi og blóði. — Þannig vinna bókmentirnar að menningu og framför, líkamlegri og og andlegri. Þær bæta þennan heim, sem séður verður og hægt er að þreifa á; og þær opna fyrir hugsjónunum þá veröld, sem ekki verður sýnd á landabréfum, eða lögð í lófann. Ég hefi nú sagt skoðun mína á þessu máli. Ég gat ekki þagað það alveg fram af mér, enda veitir ekki af, að opnuð séu augu sumra manna í þessu efni, svo „hald- in" sem þau eru. Ég vil þó ekki leggja til, að þingið setji skáld vor á föst „sómasamleg" laun. Bæði verður að líta á fjárhaginn, sem er þröngur og á hugauaarháttinn: að hneizla smælingjana sem minst. En fátækum skáldum og rithöfundum verður að veita styrk jafnt og þétt, Bókmentunum verð- ur ekki bjargað frá dauða með öðrum hætti. En ef þeir og þær verða látin deyja, þá er meira en drengskapur þjóðar- innar og sæmd í veði. Þjóðin sjálf er þá á hélvegi. „Verður er verkmaðurinn launa sinna". Hér á landi geta allir vinnufærir menn unnið fyrir kaupi. En rithöfundarnir eru ekki matvinnungar. Og þó muuu ekkiaðrir ganga þreyttari til hvílu sinnar en synir og dætar Braga og Iðunnar. G. F. Bending til „Þjóðdlfs". í 41. tbl. „Þjóðólfs" getur ritstjórinn þess í athugasemd við grein br. Eggerts Guðmnndssonar um Jeye's Pluid að „dýra- Iæknirinn hafi verið beðinn að gofa al- menningi reglar fyrir hæfilegri blóndun baðlyfsins, og þyrfti hann að birta þær sem fyrst í blöðunum, því að þótt hann hafi áður eitthvað minst á þetta í sér- stökum bæklingí þá er hætt við, að öllum þorra almennings sé það ekki nógu vel kunnugt". Eigi hirði ég að skrifa fyrir „Þjóðólf" sérstakan leiðarvísi um baðlyfjablöndun af þeirri ástæðu, að það er trúa míu, að flestir þeir, sem lesa nokkuð — undantek eg þá, sem aðeins lesa „Þjóðólf" — og hafa áhuga á þessu málefni, viti nú orð- ið fyllilega, hvernig ég hefl ráðlagt að blanda Jeye's Pluid eða Kreolín til böð- unar; sé ekki svo, get eg ekki talið það mína skuld. Að almenníngi gæti verið fnllkunnugt um blöndunarhlutfall þessa baðlyfs við kláða, mætti ætla af því 1., að hinum sérstaka bækling, seoi ritstj. talnr um, var útbýtt af amtmanni um alt Norðar- og Austuramtið, 2. að Bánaðarfélag Suð- uramtsins hefur útbýtt 400 eintökum í sínu amti, 3. að „Búnaðarritið" hefur fært öllum kaupendum sínum hanu, 4. að ég hefi skrifað sérstakau leiðarvísi um Kreo- lín og karbólsýruböð fyrir Reykjavíkur- apótek til útbýtingar meðal allra þeirra, er keyptu baðlyf þar, 5. að þessi sami Ieiðarvísir var prentaður 27. marz 1897 í blaðinu „ísland", 6. að eg ennfremur heíi skrifað um þetta greinarstúf, sem prent- aður var í „íslandi" 29. maí 1897 og um sama leyti í öllum Reykjavíkurblöðunum nema „Þjóðólfi", sem ófáanlegur var til þess að taka hann upp í sig, þótt eg beiddist þess, og loks af því 7. að eg hefi getið um þetta í greinarkorni, sem prent- að er í „íslandi" 23. okt. '97. Þetta virðist mér vera nægilegt, en þyki ritstj. „Þjóðólfs" eitthvað upp á vauta, að blöndunarhlutfall baðlyfs þessa sé nægi- Iega brýnt fyrir almenningi, skora eg á hann að prenta í næsta blaði sínu alla þá greinarstúfa, sem eg hér hefi bent hon- um á. 878.'98. Magnús Einarsson.