Reykjavík vorra daga

Úr Ásta
Útgáfa frá 17. maí 2019 kl. 14:00 eftir Salvor (Spjall | framlög)
(breyting) ←Fyrri útgáfa | Núverandi útgáfa (breyting) | Næsta útgáfa→ (breyting)
Stökkva á: flakk, leita

Reykjavík vorra daga er kvikmynd eftir Óskar Gíslason frá árinu 1946. í upphafi myndarr set par niður á kaffihúsið Hressingarskálann. Parið fer síðan í útsýnistúr í flugvél. Farið er á Elliðaár og inn að Sogi og fjallað um hitaveituna og rafmagnsframleiðslu. Sýnt er byggingar eins og Landspítalinn, Háskólinn og sundlaugin og elliheimili Sýndar eru götuframkvæmdir og uppbygging borgar og einnig sýnt braggahverfið. Fylgst er með fimm listamönnum en það eru Einar Jónsson, Kjarval, Ásgrímur Jónsson, Ríkharður Jónsson og Guðmundur Einarsson

Fyrri hluti kvikmyndarinnar var sýndur í febrúar 1947 og seinni hlutinn haustið 1948. Fyrri hlutinn var án hljóðs en með textaspjöldum. Í seinni hlutanum er hljóð en þar talar Ævar Kvarna inn á myndina með stálþráð.

https://www.kvikmyndavefurinn.is/films/nr/960


Tour of Iceland 1950 ps://www.youtube.com/watch?v=Ku-pJP-E50E

Nýi tíminn, 10. tölublað (12.03.1947), Blaðsíða 2 http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=5617089


=========

Frú Kannveig Kristjánsdóttir húsmæðrakennari gefur, í útvarpserindi því er hér birtist, allnákvæma lýsingu á húsnæði er héraðslæknirinn í Reykjavík hefur dæmt heilsuspillandi, en ekki er mikið útlit fyrir að rýmt verði á næstunni. Er það holl lesning fyrir þá sem ekki gera annað en yppta öxlum þegar minnst er á húsnæðisneyð alþýðunnar í höfuðstaðnum. — Erindið er hér nokkuð stytt.

Um þessar mundir er hér sýnd kvikmynd með nafninu Reykjavík vorra daga. Ég hef ekki séð myndina en ég býst við að hún lýsi nokkuð öðrum hliðum á lífinu en þeim sem ég geri hér að umræðuefni í kvöld.

Dagblöðin skýra nú frá húsnæðisrannsókn, sem fram fór á síðastliðnu sumri og sem bæjarlæknirinn nú hefur til endurskoðunar.

Samkvæmt frásögn eins dagblaðsins voru 2210 íbúðir skoðaðar, ar af 326 braggaíbúðir og 1884 kjallaraíbúðir (innan sviga sagt er ekki leyfilegt að byggja kjallaraíbúðir í Reykjavík)

Blaðið skýrir ennfremur frá því að bæjarlæknirinn sé nú að endurskoða umsagnir nefndarinnar. Af hinum 2210 íbúðum hafi hann þegar dæmt 652 heilsuspillandi. Auk þess telji hann rannsóknina ekki fullnægjandi, þar sem hún einungis nái til bragga og kjallar en ekki íbúða í skúrum, háaloftum og einbýlishúsum.

Mér fannst hinar ofannefndu tölur ískyggilega háar og áræddi aþví að snúa mér til bæjarlæknis og biðja hann um heimilsfang nokkurra þeirra sem byggju í heilsuspillandi íbúðum.

Hann veitti mér fúslega það sem ég bað um og ég lagði af stað út í bæ til þess að skoða lífið bak við tölurnar. Fyrst kom ég í kjallaraíbúð austur í bæ, en þar bjuggu mæðgur. Stúlkan var í vinnu. —• Snyrtileg og vingjarnleg eldri kona bauð mér inn og leysti fúslega úr því sem ég spurði um. íbúðin var eitt lítið herbergi óg eldunarpláss. Lofthæðin undir 170 cm. ••  :< í fyrra vor höfðu mæðgur þessar verið í húsnæðishraki og þá séð auglýsingu í Morgunblaðinu. Eina af þessum venjulegu. Herbergi og eldunarpláss til leigu gegn standsetningu. Þær áttu ekki annars úrkosta, létu klæða innan kjallarann, setja -í glugga, veggfóðra, dúkleggja og mála. :— Kostnaðurinn varð um það bil 4 þús. krónur. — Tveir frændur konunnar höfðu standsett, svo vinnan var nú ekki hátt reiknuð. Við héldum áð þetta yrði látið ganga upp í húsaleiguna, en það var nú ekki ætlunin, sagði konan. Húsaleigan var svo 300 krónur á mán- uði. Þegar við vorum búnar að láta standsetja, kom húseigandinn með samriing. Samningurinn var upp á það að við tækjum íbúðina, á leigu til eins árs. Hann lét í veðri vaka að við gætum auðvitað verið leng- ur ef við vildum. En ég sagði



við dóttur mína að hún mætti ekki skrifa undir þetta til eins árs. Hún hafði samt ekki kjark í sér til þess að mótmæla. Hún skrifaði undir og nú er búið aö segja okkur upp í vor. — Á þá að leigja íbúðina öðrum, spurði ég. — Ætli það ekki svaraði konan. Skoðunarmennirnir sem komu hér í vor frá bænum sögðu, að heilbrigðisnefnd hefði bannað að leigja þennan kjallara. En svo sögðu þeir ekki meira. Nú var búið að dúkleggja og veggfóðra og setja hér inn glugga. Rétt fyrir kosningarnar í sumar kom svo vatn í gegnum vegginn, og ég, hef staðið við að vinda og þurrka í allt sumar. Annað slagið i vetur hafá komið lækir í gegn um eldhússkápinn þarna. Nýi gólfdúkurinn sem lagður var í vor staðfesti orð konunnar. Hann er sundurgrotnaður og horfinn af hálfu eldhúsgólfinu svonefnda. Vitanlega er ekkert vatn í eldhúsinu og engin eldavél og skápurinn sem konan talar um getur heldur varla | kaliazt skápur. Mæðgurnar elda á olíuvél og hita stofuna með kolaofni. Við áttum að fá að þvo á elda vél hérna frammi d þvottahús- inu, en svo var hún tekin og ég verð að þvo hér líka, heldur konan áfram. Þetta árið verður okkur dýrt, fyrst standsetningin, svo leigan, hiti og ljós þar að auki. Vitið þér hvernig það er með íbúðirnar á Skúlagötunni, spyr konan að lokum. Við erum að sækja þar um. Eg get ekkert sagt henni um þær nema það að Hannes á horninu segi að þær muni verða dýrar. Og að komnar muni mörg hundruð umsóknir um 50 íbúðir. Já, segir hún undarlega æðrulaust. Við höfum heldur ekki bæjarleyfi. Höfum verið hér 3 ár og þurfum báðar að vera undir læknishendi. — Svo fylgir hún mér til dyra. Hatturinn minn nemur við ljósastæðið sem þó er fellt upp í loftið: — Háir menn standa ekki uppréttir hér. • Næst er ég stödd í bragga. Það er sólríkur frostmorgunn eins og þeir gerast í Reykjavík núna. Kuldann finn ég þó fyrst þegar ég er komin inn í eldhús. Komið þér hérna inn til min, segir korn ung kona með mánaðargamalt barn í fanginu. Það er ekki búið að kveikja upp í eldhúsinu og hér er allt beingaddað á morgnana. — Mér hefur oft verið sagt að húsmóðirin sé eins og drottning í ríki sínu. Ríki þessarar ungu drottningar er kompa, 3 m. á annan kantinn og 1.80 á hinn. Þar býr hún með manni sínum og tveim börnum, öðru mánaðar gömlu og hinu 16 mánaða. Kvefið suðar i eldra barninu og ung- barnið hnerrar. Ofninn hefur ekkert við, segir konan. Við höf- um verið hér í þrjú ár og ekki er enn von um neitt. Vitið þér nokkuð um Skúlagötuhúsin, spyr hún eins og fyrri konan. Yngra barnið liggur í fóðruðum kassa uppi á kommóðu. Gólfflöturinn er ekki svo ríflegur að veita megi hinni nýbornu dóttur drottningarinnar nokkuð af honum. Heimilisfaðirinn er fæddur og uppalinn í Reykjavík og í atvinnu hjá bænum. Bragginn er frá húsaleigunefnd. í honum býr alls ellefu manns. Tengdamóðir ungu konunnar sýnir mér hin tvö herbergi braggans. Þau eru rúmgóð en í þeim býr líka samtals átta manns. Í öðru herberginu eru tvö smábörn enn í bólinu. Þetta er á 10. tímanum, en konan seg- ir afsakandi: Það er ekki von greyin séu viljug að fara á fætur í þessum kulda. Það er

=========

Ný tíminn, Miðvikudagur 12. marz 1947.

nógu erfitt fyrir fullorðna fólkið að hafa sig upp. Bragginn var óinnréttaður þegar við fengum hann. Viðgerðin hefur kostað um 10 þúsund krónur — vinna þó ekki reiknuð. Fyrst þegar við fluttum hingað, fraus inni þegar fraus úti. Nú er bragginn forskalaður, og mikið skárri síðan. Eftir þennan tíma, þrjú ár sem fjölskyldan hefur búið hér, eru dívanar, kommóður og skápar allt botnlaust af fúa. Grunnurinn er eitt fen og gólfið frýs þegar frost er. Hurðarlaus, sundurryðgaður bárujárnskamar blasir við braggadyrunum. Það er stundum erfitt að komast þangað, segir konan. í þýðviðri rennur aurinn hér ofan af hæðinni og tekur í miðjan kálfa á leiðinni út þangað. Það er bezt að segja það eins og er, segir unga konan.' Maður ofkælist '¦ hvert sinn sem maður fer þangað — Vatnið þarf að bera um 100 metra. Það væri nú ekki svo voðalegt fyrir ungar og fullhraustar manneskjur, segir hin eldri. En fyrir mér sem er biluð á heilsu, er þetta allt nokkuð andstætt. Eg er nú að verða búin að fara með það litla sem eftir var af heilsunni, þessi þrjú ár. Það er orðin dýr húsaleigan.

Brátt er ég stödd í öðrum bragga. — Olíustyibban mætir mér í dyrunum. Þunguð kona kemur til dyranna. Maður hennar og elzta dóttirin liggja í rúminu, hafa fengið mænuveiki. — Börnin eru fjögur. Snotur börn, furðanlega vel til fara. Við urðum að flytja í haust, segir konan. Það vill enginn hafa barnafólk í sínum húsum. Við keyptum þennan bragga og létum innrétta hann. En við höfum ekki fengið að leiða í hann rafmagn. Maðurinn minn þolir ekki olíustybbuna. Honum verður svo þungt fyrir brjósti. — Samt verð ég að kynda allan sólarhringinn, því sjúklingarnir þjást af eins miklum hitabreytingum og verða í slikum húsakynnum. Eg verð alltaf að hafa andvara á mér alla nóttina. í öllum lækningabókum segir að um meðgöngutímann þurfi konan að lifa rólegu og áhyggjulitlu lífi. Hún eigi að lesa hýrgandi bækur, vera mikið í hreinu lofti, sofa vel og forðast geðshræringar. Þar stendur líka að allir þeir sem umgangast konuna, heknilisfólk og samborgarar eigi að taka sérstakt tillit til hennar. Umhverfi þessarar móður kemur ekki heim við forskrift lækningabókanna. — Komizt þér á Landspítalann til að fæða? spyr ég. — Eg hef sótt um það, svarar hún. En ég veit ekkert. Eg ætla að reyna að koma börnunum fyrir. Það er enga hjálp að fá. Eitt augnablik bregður fyrir gráthljóði í rómnum. Það sækir allt að í einu, segir hún. Börniri fá að borða. Þau eru alltaf kvefuð og móðirin getur lítið látið þau vera úti, því hún kpmst ekki yfir að líta eftir þeim. Steinolíuvélin í eldhúsinu ósar og konan berst við sótið. Þið hafið vatn inni. — Já, svarar hún. Við keyptum líka vatnssalerni og séttum það niður, en það er lítið gagn að því, því vatnsmagnið er. svo lítið. Eg spyr hana um þvottinn.. — I bragga þar skammt frá er þvottapottur og þar þvo fjórar húsmæður. En það er bara verst fyrir mig að þurfa alltaf að vera að hlaupa frá, því þegar ég kem aftur, er þvotturinn gaddfrosinn í balanum.

Næst er ég aftur komin í kjallara í Austurbænum. Gluggarnir eru 20 cm. upp úr jörðu. Við eldavélina stendur ung og skarpleg kona og er að sjóða kjötsúpu. Allt er hreint og fágað. íbúðin öll máluð í ljósum lit, smekkleg einföld gtuggatjöld, útsaumaðir, hreinir og sléttir dúkar á eldhúsborðinu. Eg finn enga lykt nema af kjötsúpunni. Þegar húsmóðirin hefur heyrt erindi mitt og sér jafnframl undrunarsvip á mér, segir hún:

— Við búum hér hjá mágafólki. Húseigendurnir bjuggu

hérna í öðru herberginu fyrst, en svo losnaði íbúðin uppi og þauu komust þangað. Við borgum enga húsaleigu, en reynum að halda þessu við eftir föngum. Maðurinn minn málar allt plássið á hyerju ári. Eina ráðið er að vera alltaf að hreinsa til annars væri þetta bara dauði. Það eru 190 cm. undir loft, ef gluggi er opnaður, fyllist állt af ryki frá fjölfarinni götu. Um langan tíma um daginn nægði kolaofninn í eldunarplássinu ekki til að hita nema það og annað herbergið. — Kolin voru svo vond. Þá rann herbergið allt í slaga. Ef börnin fá smávegis kvef, eru þau með það í margar vikur. Heimilislæknirinn kennir íbúðinni um. Fjölskyldan hefur sótt um íbúð á Skúlagötunni, en það verða víst ekki margir sem komast þar inn segir konan um leið og ég fer.

       _                                

Nú er ég að nálgast miðbæinn. Geng inn undir tröppur niður á við. Kem niður í eldhús til miðaldra konu. Hún býður mér að ganga inn í stofu. Það er enn þá niður á við. Hún sýnir mér inn í annað herbergi. Þar eru fjórir beddar með hreinum sængurfötum. Hún býr þarna ásamt þremur uppkomnum dætrum. Konan lyftir upp gamalli handsaumavél. Eg ímynda mér að hún ætli áð fara að taka til og rýma gangveginn. Undir saumavélinni kemur í ljós gat ca. 35 cm á lengd og 20 á breidd, þar sem það er að breiðast. — Hefur ekki verið eitrað fyrir rottur hér? — Jú en þær hafa aldrei verið fjörugri en fyrst á eftir, svarar húsmóðirin. Þeim hefur ekki enn tekizt að flytja saumavélina né éta hana upp. Þetta er ónýt saumavél, en rotturnar dansa þarna niðri, dauninn leggur upp, og á nóttunni sýður í skolpleiðslunum eins og í hver. Stundum er varla svefnfriður fyrir þessari tónlist úr undirdjúpunum. ' Svo lekur eldhúsið ef nokkuð fer niður á baðherbergisgólfið hérna fyrir ofan. Það kemur. oft fyrir að ég verð að fleygja matnum. Þegar lengst gengur verður manni stundum á að hlæja. Um daginn vorum við að drekka kaffi í eldhúsinu. Það voru nokkrar kunningjakonur hjá mér. Þá kom yfir okkur skúr. Geðslegt er það ekki. Eg kveð en doka við um leið og konan sýnir mér innganginn, þar sem fjalirnar hrynja úr veggnum. Hér rennur allt inn þegar rignir segir hún annars hugar og að lokum kemur spurningin, sem ég er stöðugt að búast við: Vitið þér hvenær þetta verður útkljáð með Skúlagötuhúsin? Við sóttum um og höfum vottorð hjá lækninum.

=======================================

Reykjavík vorra daga

Þegar menn tala um slæmt húsnæði eiga menn oftast við bragga og kjallara. Menn gleyma alveg hanabjálkum, skúrum og einbýlishúsum. í fyrra var ég að að leita mér að íbúð og svar- aði þá auglýsingum og gerði tilboð. Einu sinni bauðst mér svokallað einbýlishús. Eg skoðaði niðurnítt hússkrifli með fjórum kompum, sem samanlagt voru ekki stærri en rífleg dagstofa.

Fyrir þetta húsnæði átti ég að greiða 1000 krónur á mánuði og 24 þús. fyrirfram út í hönd. Eg varð því ekkert hissa, þegar eitt þeirra heimilisfanga er ég hafði fengið reyndist vera í einbýlishúsi. Þar var þó ekki um neitt okur að ræða. Ung hjón með eitt barn höfðu búið um sig í hússkrifli, sem dæmt hafði verið óhæft til íbúðar fyrir stríð. Heimilisfaðirinn hafði verið þrjú ár á heilsuhæli. Maðurinn kom heim í sumar og veiktist fyrir jólin en komst á fætur aftur. Hann stundar heimavinnu í eldhúsinu. Konan þvær í eldhúsinu. Eldavélin reykir. Bakarofninn er ónýtur. Þegar kolin voru sem verst í vetur, eldaði hún á rafplötu, en þá var ekki hægt að hafast þar við fyrir kulda. Nú hafa hjónin rafmagnsofn sem þau geta haft á allan sólarhring- inn. — Fyrst höfðum við glóðarofn og urðum að taka hann af á nóttunni vegna eldhættu. — Eina herbergið í húsinu er ca. 2,5x3 metrar. Eg sezt niður við borðið. Það gustar inn um gluggann, rifa milli hurðar og dyra- stafs er um það bil 2 cm. Það er óvenju kyrrt veður. — Það er oft hvasst hér inni og þá hengjum við teppi fyrir gluggana, segir húsmóðirin. Eg hef stundum fengið rottuheimsókn alla leið inn í stofu, og það hefur oft verið kátt milli þils og veggja.

— Við höfum sótt um húsnæði á Skúlagötunni. Þessi síendurtekna setning kveður nú stöðugt í eyrum mér, eins og harmþungið ásakandi viðlag í órímuðu ljóði. Konan sagði mér frá því að systir sín byggi uppi undir þaki með þrjú börn. Það lægi enginn venjulegur stigi upp til hennar, bara laus stígi í gegnum þrönga lúgu. Mágkona sín sagði hún að byggi líka í þakherbergjum, og 7 mánaða gamalt barn sitt gæti bún aldrei haft úti. Engin þessara íbúða hafði tilheyrt þeim íbúðum sem rannsakaðar voru í sumar, og tvær hinna síðarnefndu hafa ekki enn verið skoðaðar né dæmdar óíbúðarhæfar. Eg býst ekki við að þörf sé héðanaf á þvá að taka það fram að munaður eins og baðherbergi, skápar eða geymslur er ekki til í þessum íbúðum.

Svona er lífið bak yið tölurnar. Þetta er Reykjavík vorra daga. Það er vissulega ekki öll Reykjavík, því hér eru líka til hallir og skikkanleg hús. En þetta er allt of stór hluti Reykjavíkur.

Tenglar
Nafnrými
Útgáfur
Aðgerðir
Flakk
Verkfæri