Simi

Útgáfa síðunnar 30. september 2018 kl. 15:00

Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi, 33. tölublað (12.08.1905), Page 129

Hraðskeytamálið á þingi. I

Nefnd sú, er neðri deild alþingis kaus,til þess að íhuga hraðskeytamálið, hefir nýlega lokið störfum írínurn, og hafa nefndarmenn eigi orðið á eitt mál sáttir. Nefndarálitin, ásamt fylgiskjölunum, eru alls frekar 16 arkir, og var nefndarálitunum úthlutað prentuðum á þingfundi neðri deildar 9. ág. Meiri bluti nefndarinnar (Guðl. Guðmundsson, formaður og framsögumaður, Guðm. Björnsson, skrifari meirihlutans, síra Árni Jónsson, Björn Bjarnarson og Jón Jónsson) litur á málið með stjórnarinnar augum, reynir að afsaka allar hennar ávirðingar, og metur allt gott og gilt, sem hún hefir gjört i hraðskeytamálinu, og er niðurstaðan auðvitað sú, að ritsímasamningurinn veiti gagnlegasta, öruggasta og ódýrasta hraðskeytasamband við útlönd, og innan lands, sem kostur sé á(!)

Eptir að mótspyrnan gegn ritsímasamninginum hófst, hefir stjórnin gert sér allt far um, að láta líta svo út, sem landsímalagningin milli Austfjarða ogReykjavíkur kostaði mjög lítið, að eins um 155 þús. króna, auk 300 þús. króna fjárframlagsins frá norræna rítsímafélaginu, og styður meiri hluti nefndarinnar þá viðleitni hennar á allar lundir, eins og hann einnig forðast að birta, eða minnast á ýms bréf, er málið varða, sem stjórninni eru miður þægileg. Sérstaklega eptirtektarvert má það og kallast, hve afar-mikið kapp meiri hlutinn leggur á það, að reyna að sýna fram á, að hraðskeytasambandið milli landa sé alríkismál, sem íslendingum sé í raun og veru alveg óviðkomandi, og munu þess vart dæmi, að íslenzkir þingmenn hafi áður gert sér jafn mikið far um, að tala máli danska alrikisins, og reyna að draga úr réttindum landsins. En enda þótt meiri hluti nefndarinnar reyni að færa rök að þvi. að hraðskeytasamband milli landa sé ekki ísl. sérmál, telur hann þó af og frá, að Danir leggi fram einn eyri, nema samið sé við norræna ritsímafélagið, til þess að reyna á þann hátt að komast að þeirri niðurstöðu, að tilboð Marconifélagsins verði landinu dýrara, en ritsímasamningurinn. Á ýmsa agnúa, er gera ritsimasamninginn alveg óaðgengilegan fyrir íslendinga, minnist meiri hluti nefndarinnar ekki einu orði, og er nefndarálitið í stuttu máli að eins mjög einhliða „procurator"'- vörn tyrir ráðherrann, og ritsímasamminginn; en að öðru leyti leyfir rúm blaðsins eigi, að fara um þetta frekari orðum að þessu sinni — —

Minni hluti nefndarinnar (Björn Kristjánsson og Skúli Thoroddsen, framsögumaður minni hluta nefndarinnar) færir á hinn bóginn rök að því, að ritsímasamningurinn fari algjörlerga í bága við tilætlun fjárveitingarvaldsins, og hafi engan stuðning í ákvœðum gildandi fjárlaga, enda hefir ráðherra H. Hafstein sjálfur játað þetta í bréfi til danska samgöngumálaráðherrans, dags. 30. júní 1904. Enn fremur sýnir minni hlutinn fram á, að hagsmunir Íslands hafi að engu leyti knúð ráðherrann, til að semja um ritsímalagninguna, áður en samþykki fjárveitingarvaldsins var fengið, þar sem bréf danska samgöngumálaráðherrans, dags. 11. ágúst 1904, og bréf forstjórM norræna ritsímafélagsins, dags. 15. sept. 1904, sýna, að hefði ráðherrann beðið alþingis, hefði sá dráttur eigi haft aðra þýðingua, en þá að fresta framkvœmd verksins til, ársins 1906, eða ef til vill til ársins 1907. Ýms ákvæði eru og í samninginum, er ráðherranum eigi var heimilt að gangast undir án samþykkis löggjafarvaldsins, svo sem einkaréttarveiting til félagsins í 20 ár, sem horfi þjóðfélaginu til mesta óhagræðis, ekki sizt þar sem danski samgöngumálaráðherrann ákveði hraðskeytataxtann milli landa, og hafi þegar ákveðið hann 50 aura fyrir orðið, svo að símskeytataxtinn milli Danmerkur og íslands verði fyrir 10 orð um 8 kr. 40 a., en að eins t. d. 2 kr. 90 a. milli Danmerkur og Gibraltar og 4 kr. 50 a. milli Danmerkur og Grikklands. Danski samgöngumálaráðherrann hafi og að öðru leyti töglin og hagldirnar, eptir samninginum, hafi lögskýringarvaldið, ef ágreiningur verður, o. fl. o. fl. Minni hlutinn gengur siðan nákvæmlega gegnum kostnaðaráætlun stjórnarinnar, bendir á ýms óhjákvæmileg útgjöld, sem stjórnin hefir algjörlega sleppt, og sýnir fram á, hversu ýmsir liðir eru taldir lægri, eu ráðanautar stjórnarinnar gera ráð fyrir, og sumpart byggðir í algjörlega lausu lopti, og á engu viti, svo að áætlun stjórnarinnar hljóti að vera að minnsta kosti um 210 þús. króna of lág, svo að landsíminn kosti ath um 665, í stað 455 þús., er stjórnin gerir ráð fyrir. — En s hér við bætt álmu frá Stað i Hrútafirði að Stað á Snæfjallaströnd, og sæsíma þaðan til Isafjarðar, sem telja má sjálfsagt, kosti hún um 214 þús , og verði þá kostnaðurinn alls um S79 þús, En ársútf/jöíd landssjóðs telur minni hlutinn munu nema nær 188 þús. króna, er tekjur eru frá dregnar.

Sé á hinn bóginn tekið tilboði Marconífélagsins um hraðskeytasamband milli Skotlands, Færeyja, Eeykjavíkur, ísafjarðar, Seyðisfjarðar og Akurerar, verða, ársútgjöldin, er tekjur eru frá dregnar, aðeins tæp Í5 þús, og yrði það landinu því um 92 þús. króna ódýrara á ári, að takatilboði Marconifélagsins, og nemur sú upphæð, með að vöxtum og vaxtavöxtum, alls nœr 3 milj. króna á 20 árum. — Og þó að Danir leggðu engan eyri fram, yrði fjársparnaðurinn þó á 20 árum alls um 1200 þús.

Eptir tilboði Marconifólagsins annast félagið að öllu leyti um rekstur og viðhald loptskeytastöðvanna, og skilar þeim í góðu standi, sem íslenzkri eign, að 20 árum liðnum, eins og Íslendingar ráða sjálfir hraðskeytataxtanum, og hafa öll umráð yfir fyrirtækinu, og er það eitthvað annað, en klafi norræna ritsímafélagsins. — — Ti vara leggur minni hlutinn það til að komið sé á hraðskeytasambandi milli Noregs, eða Skotlands, Reykjavíkur, Seyðisfjarðar og ísafjarðar, og landsími lagður frá Akureyri til Beykjavíkur, með 11 millistöðvum, og telst svo til, að það verði nær 57 þús. ódýrara á ári en sæsími og landþráður, eptir ritsimasamninginum, og myndi sá munur, með 4 % vöxtum, nema á 20 árum frekum 1700 þús. króna. — "En beini og óbeini hagnaðurinn, sem leiðir af því, að vér ráðum sjálfir hraðskeytataxta o. fl., og eigum hraðskeytaáhöldin, og erum engum, háðir í þessu efni, verður ekki til peninga metinn."

Að lokum ræður minni hlutinn til þess, ef hvorug hinna framangreindu tillaga nær samþykki alþingis, að málinu sé þá frestað að þessu sinni, svo að þjóðinni gefist kostur á að kynna sér það sem bezt, áður en því sé til lykta ráðið.

Hraðskeytamálið á Þingi II

Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi, 34. tölublað (19.08.1905), Page 133

Aðal-umræðurnar um hraðskeytamálið stóðu yfir í neðri deild 11. ágúst, frá kl_ 1. e. h. til kl. 31/, nóttina eptir, og urðu að eins örstutt hlé á, til miðdegis- og kvöldverðar. — Framsögumaður meiri hluta nefndarinnar (Guðl. Guðmundsson) flutti þá tveggja kl.tíma ræðu um málið, frá sjónarmiði stjórnarliða, og svaraðiframsögumaður minni hlutans (Skúli Thoroddsen) með annari tveggja kl.tíma ræðu; en auk þeirra töluðu: ráðherrann, Lárus H. Bjarnason, síra Árni Jónsson, og Björn Bjarnarson, og af hálfu stjórnarandstæðinga: Björn Kristjánsson, Ólafur Ihorlasíus og Stefán kennari Stefánsson. Þegar komið var fram yfir miðnætti (kl. 1 um nóttina), skoruðu stjórnarandstæðingar á forseta, að fresta umræðunni til næsta dags, þar sem eigi þætti sæmandi í slíku stórmáli, að leyfa þingmönnum eigi að ræða málið sem rækilegast, en þreyta þá á vöku langt fram á nótt; en stjórnarliðar vildu eigi annað heyra, en að umræðunum væri lokið þá um nóttina, og synjuðu, með meiri hluta atkvæðum sínum, frestun umræðunnar til næsta dags, enda munu þeir hafa orðið þeirri stundu fegnastir, er umræðurnar loks hættu.

Eins og vita mátti, höfðu stjórnarliðar bundizt fastmælum um það, að samþykkja ritsímasamninginn, hvað sem tautaði, og voru því umræðurnar í raun og veru þýðingarlitlar. Þingmaður Mýramanna, sira Magnús Andrésson, er verið hafðí lasinn að undanförnu, fór af fundi, áður en atkvæðagreiðslan fór fram; en að öðru leyti fór atkvæðagreiðslan á þá leið, að allar tillögur stjórnarrandstæðinga (sbr. síðasta nr. „Þjóðv.") voru felldar, en ritsimasamningurinn samþykktur. Þeir,sem ritsímasamninginn samþykktu, voru: síra Arni Jónsson, Björn Bjarnarson, Eggert Pálsson, Guðl. Guðmundsson, Guðm. Björnsson, H. Hafstem, H. Þorsteimson, Hermann Jónasson, Jon Jónsson, Jón Magnússon, Lárus H. Bjarnason, Magnús Kristjánsson, Pétur Jónsson, St. Stefánsson Eyf., Tr. Gunnarsson. Þórh Bjarnarson. Hinir, sem ekki samþykktu ritsímasamninginn, voru: Björn Kristjánsson, Einar Þórðarson, Ól. Briem, síra Ól. Olafsson, Ól. Thorlacius, Skúlii Thoroddsen, og Stefán kennari Stefánson. Þingmaður Vestur-ísfirðinga hr. Jóh. Ólafsson, er greitt hafði atkvæði gegn því, að láta málið óútkljáð á þessu þingi, sem og gegn öðrum tillögum stjórnarandstæðinga, er meðal annars lutu þó að því, að koma ísafjarðarkaupstað í hraðskeytasambandið, stóð upp, er leitað var atkvæða um ritsímasamninginn, og kvaðst ekki greiða atkvæði, þar sem eigi væri gert ráð fyrir neinu hraðskeytasambandi til Vestfjarða; „en mér er sama, hvar þið viljið telja mig, mælti hann, og var atkvæði hans því að sjálfsögðu talið með atkvæðum stjórnarliða, enda hefir það eigi villzt þaðan í sumar. Töluverða eptirtekt vakti það einnig, er þingmaður Borgfirðinga, lector Þórhallur Bjarnarson, greiddi atkvæði gegn frestun málsins, þar sem 12 manna sendi-nefndin, er bændafundurinn 1. ágúst sendi á fund hans, þóttist þó helzt skilja tal hans á þá ieið, að hann vildi stuðla að því, að málið yrði eigi útkljáð á þessu þingi. — En hann hefir metið ráðsályktanir stjórnarflokksins meira.

III. Við þriðju umræðu um fjárlögin í neðri deild 14. ág., hófust enn snarpar umræður um hraðskeytainálið, með því að minni hluti nefndarinnar (Björn Kristjánsson og Skúli Thoroddsen hafði þá enn borið fram tillögu um frestun málsins, svo að þjóðinni gæfist kostnr á að kynna sér það sem rækilegast, áður eo þvi yrði til lykta ráðið "en til vara bar minni hlutinn fram aðra tillögu, svo sorn sjá nia af framhaldsnefndaráliti, þar sem svo segir: Við höfum í nefndaráliti okkar fært skýr rök að því. hve dýrt, ótryggt og óhagkvæmt hraðskeytasamband það er sem ritsímasamningnrinn gerir ráð fyrir. hvaða einokunarbönd hann leggur á þjóðfélagið og hve særandi það hlýtur að vera fyrir þjóðernis- og sjálfstæðistilfinningu þjóðarinnar, að hraðskeytasambandið milli landa sé á valdi dansks gróðafélags, og danskra valdhafa, og finnum við því ekki ástæðu til þoss. að rökstyðja þetta frekar.

A binn bóginn viljum við benda á, að til eru fleiri leiðir en bent var á í nefndaráliti okkar til þess að fá tryggara og ódýrara hraðskeytasamband on ritsímasamningurinn gerir ráð fyrir. Eitt af tilboðum Marconifélagsins (Scheme II, bls. 39 í nefndarálitinu) fer fram á að koma á loptskeytasambandi milli Skotlands, Færeyja og Reykjaness, með ritsíma til Reykjavíkur, sjá að öllu leyti um rekstur og viðhald, landssjóði að kostnaðarlausu. í 20 ár, gegn argjaldi, er sé £ 4089 á kr, 18.20 = 74,419 kr 80 aurar, og skila landinu að 20 áruni liðnum (öllum lopt-skeytastöðvunum og ritsímanum í góðu og gildu standi, som þess eign, og njóta íslendingar allra tekna af hraðskeytasambandinu, ráða hraðskeytataxtanum o. s. frv.

Við teljum nú alls engan vafa á því að Danastjórn sé engu óljúfara að leggja fram 2/5 þessa kostnaðar í 20 ár, þótt um loptskeytasamband sé að ræða, on að leggja fram 54 þús. árlega til sæsíma, þar sem Færeyjum er á þennan hátt einnig komið í hraðskeytasamband við útlönd, og þar sem Danastjórn hefir tvívegis áður (1902 og 1903) farið fram á, að verja megi fjárveitingunni frá íslandi til sliks hraðskeytasambands, í sambandi við fjárveitingu Dana, og ekki sizt, þar sem fjárframlag Dana yrði að eins 45 þús. kr. á ári, í stað 54 þús. kr, og mundu þá tekjurnar af millilanda-hraðskeytasambandinu fyllilega borga þær tæpar 30 þús. kr. á ári, sem eptir eru, svo að millilandasambandið sjálft kostaði þá Ísland ekki einn eyri, en mundi þvert á móti, er tímar líða, gefa landinu sívaxandi arð.

Nú er á það að líta, að sé þessi leið valin missast auðvitað þær 300 þús. kr., er ritsímafélagið hefir heitið ad leggja fram til landsimalagningar milli Seyðisfjarðar og Reykjavíkur; ert það samband iiefir meiri hluti nefndarinnar, og að því er virðist meiri hluti háttvirtrar neðri deildar, lagt aðaláherzluna á, og einmitt viljað sætta sig við ritsimasamninginn, þrátt fyrir alla stórgallana, til þess að ná í þessa 300 þús. króna fjárupphæð, en þá er þess að gæta, að taki landið nefndar 300 þús. króna að láni, til að verja þeim til ritsímalagningar frá Seyðisfirði til Reykjavíkur. þá þart ekki nema 22500 kr. á ári í 20 ár til vaxta og endurborgunar téðu láni, og er það 12500 kr. minni upphæð, en þær 35 þús. kr., sem ritsímasamningurinn áskilur, að Ísland borgi norræna ritsímafélaginu árlega í 20 ár.

Við höfum því hér að framan sýnt fram ar að það verður landinu 125OO kr. ódýrara á ári hverju i 20 ár, að aðhyllast nefnt loptskeytasamband milli Skotlands, Færeyja og höfuðstaðarins,